View source for Vrouwen op de (achter)scène

''In het begin en het midden van de 20e eeuw begonnen vrouwen rollen aan te nemen die voorheen voor hen waren uitgesloten. De door mannen gedomineerde theaterwereld begon, net als de rest van de samenleving, te veranderen, hoewel de verandering langzaam verliep en gelijkheid nog moet worden bereikt.'' 

[[File:Loie Fuller.jpg|600px|thumb|center|Portret van Fuller door Frederick Glasier, 1902]]

Gedurende lange tijd werd het theater beschouwd als een moreel probleem en een risico voor de sociale orde. Dit gold vooral voor vrouwen in het theater, waarbij actrice zijn werd geassocieerd met een laag moraal en zelfs met prostitutie. Op verschillende plaatsen en tijden werden vrouwen van het toneel geweerd. Het theater, dat de samenleving een spiegel voorhield, weerspiegelde een sociale orde die mannen op alle mogelijke manieren bevoordeelde. In de 19e eeuw begon de status van het theater zelf te veranderen; naarmate het theater snel groeide als een amusement dat populair was bij alle lagen van de bevolking, steeg de reputatie van acteurs, waarbij de meest succesvolle acteurs "sterren" werden in de betekenis die wij daar tegenwoordig aan geven. Ook sommige actrices verwierven bekendheid, maar backstagewerkers bleven bijna uitsluitend mannen en hun bijdrage werd nauwelijks erkend. Eind 19e eeuw begon een verschuiving die na de Eerste Wereldoorlog zou versnellen, toen een klein aantal vrouwen een belangrijke rol ging spelen in de theaterproductie. 

[[Item:Q323|Marie Louise Fuller, later bekend als Loïe Fuller]], werd geboren in Chicago in 1862 (Q323). Ze was een professioneel kind actrice, en trad op als danseres in burlesque en vaudeville shows. Ze ontwikkelde een unieke dansvorm met vloeiende kostuums en zorgvuldig gecontroleerde belichting. Omdat ze in Amerika niet de serieuze artistieke ontvangst vond die ze zocht, verhuisde ze in 1892 naar Parijs, waar ze werd erkend als onderdeel van de artistieke Avant Garde. In deze omgeving van experimenten en innovatie bleef ze haar voorstellingsstijl ontwikkelen, zodat kostuum en licht de belangrijkste, bijna enige elementen van haar dans werden. De abstracte beelden van haar voorstellingen waren een inspiratie voor zowel symbolisten als futuristen. 

Fullers belichting was zeer geoefend, met een team van 14 tot 38 technici die handmatig de helderheid, kleur en richting van de lichten controleerden, soms met uplighting door een glazen vloer. De verlichting en haar operatoren maakten evenzeer deel uit van de choreografie als Fuller zelf. Ze nam ook talrijke octrooien om haar innovaties te beschermen, waaronder de chemie om specifieke lichtgel en kostuumkleureffecten te creëren. In de taal die wij vandaag de dag zouden gebruiken, was Fuller een kunstenaar, een performer, een ontwerper en een technoloog. 

In Londen vormden drie vrouwen in de jaren 1930 een collectief voor theaterontwerp onder de naam [[Item:Q30012|The Motley Theatre Design Group, of kortweg Motley]]. Twee zussen, Margaret (bekend als 'Percy') en Sophie Harris, en Elizabeth Montgomery hadden elkaar ontmoet op de kunstacademie en begonnen al snel producties te ontwerpen voor John Gielgud en Michel Saint-Denis. Ze gingen vele producties ontwerpen op het Londense West End, in New York en elders - soms samen, soms apart, maar altijd onder de naam Motley. Saint Denis richtte vervolgens de London Theatre Studio op (1936-1939), een nieuwe theaterschool waar cursussen theaterontwerp werden gegeven door de Motleys - de eerste keer dat theaterontwerp werd onderwezen binnen een toneelschool, in plaats van een kunstschool, in het Verenigd Koninkrijk. Percy en Sophie gaven vervolgens les in theatervormgeving aan de Old Vic School in Londen (1948-1952) en Percy zette vervolgens de Motley Theatre Design Course op (1966-2011). 

Het gedeelde ethos van de drie vrouwen was er een die voortbouwde op de nieuwe filosofieën over theaterkunst die sinds het begin van de 20e eeuw in ontwikkeling waren: zij geloofden dat decor- en kostuumontwerp een integraal onderdeel van de voorstelling moesten zijn, als antwoord op en ondersteuning van de thema's en verhalen van het stuk, en niet als oppervlakkige decoratie. Hun succes als ontwerpers, en in het bijzonder hun betrokkenheid bij het onderwijs - veel van hun studenten hebben een succesvolle carrière opgebouwd - betekent dat hun invloed op het theaterontwerp in het Verenigd Koninkrijk en daarbuiten aanzienlijk is geweest. 

Motley is niet alleen belangrijk vanwege zijn impact op de theatervormgevingspraktijk. Het is ook een belangrijk voorbeeld van de rol van collectieven in de ontwikkeling van opkomende praktijkgebieden. Andere voorbeelden zijn Richard Pilbrow's [[Item:Q29724|Theatre Projects]] (Q29724), die een generatie lichtontwerpers bijeenbracht voor wederzijdse steun en om werk te delen, toen die professionele rol nog in de kinderschoenen stond, en het ontwerperscollectief Mesmer, dat meer recentelijk een soortgelijke rol vervulde voor het opkomende gebied van video-ontwerp voor theater. Wanneer jonge ontwerpers niet alleen zichzelf maar ook een nieuwe manier van werken proberen te vestigen, biedt het opereren als een collectief steun, het delen van kennis, ervaring en contacten, en een meer zichtbare identiteit. Voor Motley, die de extra last droeg van het feit dat zij vrouwen waren in een wereld die bijna uitsluitend uit mannen bestond, was het collectieve model de sleutel tot hun succes. 

Sinds de oprichting van Motley in de jaren 1930 zijn er opmerkelijke vrouwelijke beoefenaars geweest op alle gebieden van theaterontwerp en technologie: de toneelmeester, [[Item:Q30582|Maud Gill]]; de lichtontwerper, [[Item: Q23051|Jean Rosenthal]] (Q23051); de geluidstechnicus en tourmanager van live muziek, [[Item:Q30580|Berenice Hardiman]] (Q30580); de lichttechnologe [[Item:Q30578|Anne Valentino]] (Q30578), en meer. Maar deze namen zijn onevenredig weinig. Vandaag, nu de gelijkheid van vrouwen geleidelijk aan verbetert maar nog lang niet is bereikt - zowel in het theater als in de maatschappij - hebben vrouwen zich op nieuwe manieren verenigd en verenigingen opgericht voor wederzijdse steun en om het probleem van de ongelijkheid onder de aandacht te brengen: Women in Lighting (WIL), Women in Stage Entertainment (WISE), Parents in Performing Arts (PiPA), Stage Sight en andere. Ongelijkheid - gemeten in termen van geslacht maar ook van andere ondervertegenwoordigde groepen - is misschien wel de grootste uitdaging waarmee de theaterindustrie vandaag wordt geconfronteerd.