Naakte rotzooi
De introductie van elektrische verlichting in theaters had een ingrijpend effect op de manier waarop licht op het toneel kon worden gecontroleerd en gebruikt. Uiteindelijk, door vele onderling verbonden ontwikkelingen, onthulde elektriciteit het uitdrukkingsvermogen van verlichting.
_LampTech.jpeg)
In 1908 schreef de Engelse actrice Ellen Terry in haar autobiografie: Totdat elektriciteit sterk verbeterd en ontwikkeld is, kan het nooit voor het toneel zijn wat gas was. De dikke zachtheid van gaslicht, met de mooie vlekjes en motten erin, zoals natuurlijk licht, gaf illusie aan menig tafereel dat nu door elektriciteit in al zijn naaktheid wordt onthuld. (Q29976: 172-3)
Terry was niet de enige met kritiek op elektrische verlichting toen die in de jaren 1880 en 1890 op grote schaal in theaters werd toegepast. Men was bezorgd dat het er koud uitzag en dat het de decortechnieken te veel onthulde, waardoor de decors er saai en levenloos uitzagen. Toch werd elektrische verlichting snel ingevoerd in theaters. Theatermanagers waren minder bezig met esthetiek en hechtten een groter belang aan het verminderde brandgevaar, dat voorheen een groot probleem was. In sommige regio's werd elektrische verlichting om veiligheidsredenen wettelijk verplicht in theaters, bijvoorbeeld in Wenen na de Ringtheaterbrand van 1881 (Q696). Elektrische verlichting maakte ook een einde aan de overmatige hitte en de schadelijke dampen van gas.
Het toneel op de Elektrotechnische Tentoonstelling van München in 1882: een van de eerste toneelverlichtingsinstallaties met de toen pas uitgevonden gloeilamp. De plaatsing van elektrische lichtbronnen verving eenvoudigweg de plaatsing van gaslampen.
Het eerste elektrische licht dat in theaters werd gebruikt was de kooldioxide booglamp, uitgevonden aan het begin van de 19e eeuw door Humphry Davy (Q29974). Hoewel booglampen een krachtig vermogen produceerden, hadden ze twee nadelen die het gebruik ervan beperkten. Ze vereisten een elektriciteitsvoorziening, die niet gemakkelijk beschikbaar was tot het einde van de 19e eeuw. Ze moesten ook voortdurend worden afgesteld. Er moest dus bij elke lamp een operator aanwezig zijn, waardoor de plaats waar ze in het theater konden worden opgesteld werd beperkt. Hoewel The limelight werd uitgevonden na de booglamp, werd het geprefereerd tijdens een groot deel van de 19e eeuw, omdat de gasbrandstof kon worden bewaard en vervoerd in leren zakken (Q176). In beide gevallen werd het intense, gerichte licht voornamelijk gebruikt voor speciale effecten en "sleutel"-verlichting, zoals het weergeven van zon- of maanlicht, in plaats van algemene toneelverlichting.
Volledig elektrische verlichting in theaters kwam er pas met de ontwikkeling van de incandescente gloeilamp (Q3120), waarin een dunne gloeidraad wordt verhit tot een witte vlam door er elektriciteit doorheen te leiden. Hoewel er al sinds het midden van de 18e eeuw mee werd geëxperimenteerd, was er grote moeite om een gloeidraadmateriaal te vinden dat niet zou smelten of opbranden. De eerste praktische lampen verschenen aan het begin van de jaren 1880, met een kooldraad in een glazen vacuüm getrokken omhulsel. Toen het Savoy Theatre in Londen in 1881 werd geopend, was dit het eerste theater en het eerste openbare gebouw ter wereld dat volledig door elektriciteit werd verlicht. Pogingen om een helderdere en efficiëntere lamp te maken met behulp van verschillende gloeidraadmaterialen leidden uiteindelijk tot de wolfraamlamp - wolfraam heeft het hoogste smeltpunt van alle metalen. Tegen 1910 was de wolfraamdraad in een glazen omhulsel de standaard.
_out_of_copyright.jpeg)
.
Vroege elektrische lampen hadden een gelijkaardige helderheid met gasbranders en werden op dezelfde plaatsen geïnstalleerd. De mogelijkheid om vanuit elke hoek te werken maakte het gemakkelijker om het licht van bovenaf op het toneel te richten, zodat er uiteindelijk geen voetlicht meer nodig was. Toen de wolfraamdraad was ingeburgerd, ging de aandacht uit naar het maken van fellere, krachtigere lampen. Het vermogen van elke lamp steeg van ongeveer 40W tot wel 3000W aan het begin van de jaren 1920. [Dankzij krachtigere lampen kon één enkele lamp een groot effect hebben, in plaats van te vertrouwen op grote hoeveelheden kleine lampen in rijen om de vereiste lichtniveaus te bereiken]] (Q29977).
Reflectoren en lenzen zorgden voor controle over de lichtbundel, hoewel deze systemen heldere, compacte gloeidraden vereisten om zo dicht mogelijk bij een 'puntbron' te komen. In het begin moest de positie van de lamp in het optische pad moeizaam worden aangepast om een maximale lichtopbrengst en een gelijkmatige lichtbundel te verkrijgen. De uitvinding van de pre-focus cap in 1951 betekende echter dat lampen uitwisselbaar waren zonder dat ze afzonderlijk hoefden te worden afgesteld (Q29978). Latere innovaties verhoogden de efficiëntie, het vermogen (tot 10.000 W) en de levensduur van de lampen. Halverwege de 20e eeuw waren de belangrijkste lamp- en armatuurtechnologieën voorhanden om licht op het toneel te brengen zoals we dat nu nog steeds doen. Met een groot aantal schijnwerpers met een hoge lichtsterkte, die elk een precieze controle geven over intensiteit, richting, kleur en lichtverdeling. Zo wordt de scène opgebouwd als een schilderij, penseelstreek voor penseelstreek.
In 1922 schreef Kenneth Macgowan: In de jaren tachtig en negentig, toen elektriciteit in het theater in de plaats kwam van gas, was licht slechts verlichting. Vanaf het eerste decennium van de 20e eeuw creëerde het ook sfeer. Vandaag neemt het de plaats in van het decor in vele continentale theaters. Morgen kan het deel uitmaken van het drama zelf. (Q29855: 68)
Honderd jaar later is verlichting inderdaad een dramaturgische kracht in theatervoorstellingen, die zijn potentieel te danken heeft aan de komst van elektriciteit.