Een lichtgevende wereld
Tegen het einde van de jaren 2010 stond LED-verlichting op het punt de rol van lichtbron voor podiumverlichting over te nemen. Deze verschuiving was controversieel voor sommige verlichtingsprofessionals, maar nu hebben we bijna overal LED's.
Vanaf de introductie aan het eind van de 19e eeuw werd de incandescentielamp de dominante lichtbron, niet alleen in theaters, maar in bijna alle situaties waarin kunstlicht nodig was. In veel opzichten was het ideaal - de warme kleur was vleiend voor de huidskleur van de acteurs, het volledige spectrum zorgde ervoor dat de kleuren van decors en kostuums goed te zien waren, en de lampen konden gemakkelijk tot nul worden gedimd. Er waren echter nadelen aan verbonden: een relatief korte levensduur en een lage efficiëntie, waarbij het grootste deel van de verbruikte energie werd omgezet in warmte en niet in licht. Er werden alternatieven ontwikkeld voor toepassingen buiten het theater, maar zowel fluorescentiebuizen (Q30636) als de verschillende soorten ontladingslampen (Q3093) hadden dezelfde problemen voor toneelverlichting: ze gaven de kleuren slecht weer en konden niet soepel tot zwart worden gedimd. Zij vonden enkele beperkte toepassingen in theaters, waarbij fluorescentielampen, gecombineerd met speciale dimsystemen, werden gebruikt voor de verlichting van cyclorama's, waar hun lineaire, soepele lichtverdeling ideaal was. Ontladingslampen werden gebruikt voor toepassingen met een hoog vermogen en later voor bewegende lampen, gecombineerd met mechanische dimsystemen.
Light-emitting diodes (LEDs, Q3195) zijn elektronische apparaten die licht produceren door elektroluminescentie wanneer er elektrische stroom doorheen wordt gestuurd. De eerste commerciële LED's verschenen in 1968, maar ze waren inefficiënt en konden alleen een dieprode kleur uitstralen, waardoor het gebruik ervan beperkt bleef tot numerieke displays en controlelampjes. Verdere ontwikkeling in de daaropvolgende jaren leverde gele, groene en uiteindelijk blauwe LED's op, alsmede een exponentiële toename van de helderheid en een verlaging van de kosten - een verschijnsel dat bekend staat als de Wet van Haitz.
Met de ontwikkeling van zeer efficiënte en krachtige LED's werd het mogelijk ze in verlichtingstoepassingen te gebruiken. In 1997 werden de allereerste LED podiumlampen gepresenteerd op de LDI beurs in Las Vegas. Zij maakten gebruik van rode, groene en blauwe LED's die afzonderlijk konden worden aangestuurd, waardoor een grote verscheidenheid aan kleuren kon worden geproduceerd. De drie kleuren produceerden echter geen zuiver wit, en de kleurweergave was slecht. De vroege LED-spots waren doeltreffend voor het produceren van een impact met sterke kleuren, maar de kwaliteit van het witte licht voor theatergebruik op artiesten was ontoereikend. Halverwege de jaren 2010 werden de eerste witte LED's geproduceerd, die een fosforcoating gebruikten om het uitgezonden blauwe licht gedeeltelijk om te zetten in rode en groene frequenties, waardoor een licht ontstond dat wit leek. Het leek er toen op dat LED's de toekomst van de verlichting waren, met de voordelen van grotere efficiëntie, lange levensduur en compacte afmetingen. LED's konden ook worden gebruikt om lichtbronnen met variabele kleur te produceren, waarbij de nieuwe witte LED's ervoor zorgden dat een wit licht van goede kwaliteit kon worden opgenomen in de reeks mengbare kleuren.
In 2018 kondigde de Europese Unie echter voorstellen aan om de verkoop van wolfraamlampen (tungsten lamps) te verbieden, als onderdeel van haar maatregelen om de klimaatnood aan te pakken. Verlichtingsontwerpers op het gebied van live-evenementen en architectuur waren bezorgd dat de beschikbare ledlampen niet aan hun eisen konden voldoen, met name de kwaliteit van wit licht op huidtinten, en lanceerden een 'Save Tungsten'-campagne. Vertegenwoordigers van de industrie kwamen met de EU bijeen om de zaak te bepleiten en wezen erop dat niet alleen wolfraam gloeilampen niet aan de efficiëntie-eisen in de voorgestelde verordeningen konden voldoen, maar ook de nieuwe led-podiumlampen niet, omdat hun kleurmenging en optische systemen die nodig zijn voor gebruik op het podium de totale efficiëntie onder het vereiste niveau brachten. Zij konden enkele aanpassingen van de verordeningen bedingen, met vrijstellingen voor de belangrijkste soorten lampen die door de amusementsverlichtingsindustrie worden gebruikt.
De technologie gaat vooruit en de meeste nadelen van LED zijn door de fabrikanten aangepakt, hoewel het enkele jaren heeft geduurd om de meest sceptische verlichtingsprofessionals voor zich te winnen. Fabrikanten hebben kleurmengsystemen ontwikkeld die tot zeven verschillende kleuren gebruiken om een nauwkeurige kleurweergave van hoge kwaliteit te garanderen, vooral de subtiele bijna-wittinten die nodig zijn voor de verlichting van mensen op het podium en op de camera. Experimenten wijzen uit dat zelfs ervaren professionele verlichtingsontwerpers in een blinde test een hoogwaardige LED-bron niet langer kunnen onderscheiden van een wolfraambron.
Terwijl de introductie van LED's in de hoofdverlichting van podia controversieel was, hebben LED's stilletjes een andere belangrijke rol op podia en in televisiestudio's overgenomen. De kenmerken die LED's in hun begindagen tot een nuttige lichtbron maakten - compacte afmetingen, lage warmteafgifte en een kleurenpalet - betekenen dat zij nu de belangrijkste oplossing zijn wanneer een lichtbron in het decor moet worden ingebouwd. Stroken en panelen van LED's creëren grafische, stralende lijnen die de randen van decors markeren, of creëren architecturen van puur licht in de ruimte. Niet alleen zitten de overhead verlichtingsposities vol met LED bronnen, nu kan bijna elk oppervlak, elk decorelement, gloeien en van kleur veranderen met rimpelende, strooiende verlichtingen: Overal LED's.