Sonische objecten
Sinds het begin van opgenomen en gemedieerd geluid zijn pogingen ondernomen om het horen van geluid in de 3D-ruimte na te bootsen. In het begin van de 21e eeuw maken technologieën gebaseerd op sonische objecten nieuwe soorten auditieve ervaringen voor het publiek mogelijk.
Toen de geluidsopname begon en het opgenomen geluid voor het eerst in de bioscoop werd weergegeven, was het audiosignaal in mono - dat wil zeggen zonder richtingsinformatie. Hoewel in de jaren 1880 voor het eerst met stereogeluid werd geëxperimenteerd (D.06), en er vanaf het eind van de jaren 1930 enige toepassing in bioscopen plaatsvond, werd stereo pas vanaf de jaren 1960 op grote schaal toegepast in bioscoop, radio, televisie en muziekweergave thuis. Stereo geeft een ruimtelijk geluid - zodat de luisteraar verschillende geluiden op verschillende ruimtelijke locaties tussen de twee luidsprekers kan plaatsen - maar alleen voor luisteraars in een bepaalde positie ten opzichte van de luidsprekers. Voor luisteraars "buiten de as" valt de illusie van een sonische ruimte weg, net zoals het visuele perspectief van de Italiaanse Renaissance en Barokke theaters faalde voor kijkers buiten de as (F.03).
In theaters werden vanaf de jaren zestig op maat gemaakte systemen voor bepaalde producties ontwikkeld (D.09), waarmee het geluid kon worden gericht op een of meer luidsprekers in de voorstellingsruimte, bijvoorbeeld van achter het publiek of van links buiten het toneel. Een vroeg voorbeeld van meerkanaalsgeluid voor een live publiek was het Philips Paviljoen op de 1958 Brussels World's Fair (Q30637), ontworpen door Iannis Xenakis (Q30638), dat 425 luidsprekers gebruikte om het geluid door het hele paviljoen te sturen. In 1967 experimenteerde de rockgroep Pink Floyd met quadrofonisch geluid door het allereerste concert met surround sound te geven tijdens Games for May in de Londense Queen Elizabeth Hall. Het op maat gemaakte geluidssysteem gebruikte vier kanalen om het geluid door de ruimte te verplaatsen, bestuurd door de speciaal gebouwde 'Azimuth Co-ordinator' met zijn twee joysticks.
In de jaren tachtig raakte surround sound ingeburgerd in bioscopen en later in home cinema-installaties, omdat sommige consumenten de bioscoopervaring in hun huiskamer wilden nabootsen. Er werden verschillende systemen ontwikkeld, gebaseerd op stereo, met extra luidsprekers voor geluiden achter en opzij. Naast deze commerciële systemen is er veel geëxperimenteerd met meer immersief geluid, dat zowel hoogte-informatie als horizontale richting omvat, met behulp van bovenluidsprekers. Al deze methoden hebben echter hetzelfde nadeel: het geluid moet specifiek worden opgenomen, bewerkt en verwerkt voor het systeem dat zal worden gebruikt om het weer te geven. Voor theater en live evenementen, waar elke locatie en vaak elke show anders is en sommige geluiden zowel live als vooraf opgenomen kunnen zijn, zijn deze surround-sound technologieën te star.
Het theater heeft af en toe geëxperimenteerd met andere soorten geluidservaring. In The Encounter (2015) van theatergezelschap Complicité, geregisseerd en uitgevoerd door Simon McBurney, droeg het publiek allemaal een koptelefoon. Het geluidsontwerp maakte uitgebreid gebruik van een 'binauraal hoofd' - een levensgroot model van een menselijk hoofd met microfoons in de oren. Door het binaurale signaal naar de koptelefoon van de toeschouwer te sturen, werd deze in sonische termen in de positie van het hoofd op het podium geplaatst. Aan het begin van de voorstelling stelde McBurney het publiek voor aan het hoofd en demonstreerde hij het binaurale effect door er omheen te lopen terwijl hij sprak, te fluisteren en in het oor van het hoofd te blazen, enzovoort. Het effect combineerde een grote intimiteit in het geluidsdomein met een gevoel van afstand in het visuele domein, wat centraal stond in de ervaring van het delen van de reis van de hoofdpersoon diep in het Amazonewoud.
In het algemeen zijn hoofdtelefoons echter ongeschikt voor theater- of live-optredens. Wat nodig is, is een manier om de audio-inhoud te scheiden van elke specifieke configuratie van luidsprekers, zodat deze in elke omgeving kan worden afgespeeld. Na enkele valse starts, waaronder het Ambisonics-systeem uit 1979, zijn er nu technologieën in opkomst die deze scheiding tot stand kunnen brengen, en die een aanzienlijke invloed kunnen hebben op ruimtelijke audio. Dolby's Atmos-systeem is gebaseerd op 'sonische objecten' - een geluidsbron die wordt geassocieerd met een bepaalde positie in de ruimte ten opzichte van de luisteraar. Dezelfde audio-inhoud kan in verschillende contexten worden gebruikt, waarbij de decoder het ruimtelijke effect voor de luisteraar maximaliseert met het gebruikte luidsprekersysteem, van een bioscoopgeluidsopstelling tot een paar koptelefoons. Soundscape, ontwikkeld door d&b audiotechnik, is een systeem dat gebruik maakt van geluidsobjecten die ook verschillende akoestische omgevingen kunnen simuleren. Soundscape is specifiek gericht op live-optredens; het kan tot 64 geluidsobjecten in een driedimensionale ruimte ten opzichte van de luisteraar plaatsen, met als doel de positie van het geluid af te stemmen op de visuele positie. Soundscape is gebruikt voor de 2022 productie MJ the Musical, een jukebox musical met de muziek van Michael Jackson. Het systeem zorgt ervoor dat het geluid uit de luidsprekers ruimtelijk is uitgelijnd met de artiesten op het podium en bootst verschillende akoestische ruimtes na voor verschillende scènes, aangezien Jackson optreedt op verschillende locaties, van een intieme club tot een enorm stadion.
Het verhaal van ruimtelijk geluid begon in de jaren 1880. Nu, aan het begin van de 21e eeuw, geven nieuwe technologieën en nieuwe methoden theatermakers steeds meer mogelijkheden om geluid in de ruimte te plaatsen, waardoor de soorten geluidservaring die zij het publiek kunnen bieden, worden uitgebreid.