De onderwereld
Liften, valstrikken en de hel onder het toneel
Naast de praktische functies kon de ruimte onder het toneel - toegankelijk via valstrikken en liften - in het renaissancetheater de hel, de wereld van de doden en het bovennatuurlijke voorstellen, als onderdeel van een kosmologische opvatting van de theaterruimte.
Theatermachines worden al sinds de 5e eeuw voor Christus gebruikt. In het Colosseum in Rome werden dieren, voorwerpen en gladiatoren, met liften op het toneel gebracht. De middeleeuwse mysteriespelen maakten gebruik van toneelmechanismen, waaronder een valluik, voor de opkomst van duivels. In de conventies die vanaf de Middeleeuwen zijn blijven bestaan, stelde het gemechaniseerde onderste podium de hel voor, waaruit de helse vormen konden opduiken om angst en schrik te zaaien. Het toneel zelf was de aarde met daarboven de hemel (A.02).
The Globe, Londen (Q7846) werd gebouwd in 1599, wellicht op tijd voor de openingsproductie van Henry V en de beroemde verwijzing naar de voorstelling in een "Wooden O". Terzelfder tijd ontstonden in het Spaanse Rijk de corrales (E.03, H.03, Q13175). Beide typen theatergebouwen hadden een eenvoudig onderstel met luiken en liften. Rondom het toneel en aan drie zijden eromheen was er zowel in de Elizabethaanse als in de Spaanse theaters uit de Gouden Eeuw een ruimte die de "yard" (Spaans: corral) werd genoemd. De naam is afgeleid van de oude herberg. In Londen gingen mensen (de "groundlings") voor een penny op de met riet bezaaide aarden vloer staan om naar de voorstelling te kijken. In de Globe stak een verhoogd rechthoekig podium, ook wel schorttoneel genoemd, midden op de openluchttuin uit.
De hoogte van het toneel was 1,5 m, zodat de ruimte onder het toneel ruim genoeg was voor acteurs. In het podium waren valdeuren ingebouwd die tijdens de opvoeringen van toneelstukken theatrale ingangen vanuit de "kelder" mogelijk maakten. Deze ruimte onder het toneel kreeg de titel 'Hel'. Dit was ontleend aan de term 'hellemond' waarmee elke valluik in de vloer van een toneel werd aangeduid. Acteurs verstopten zich in de "hel", wachtend op hun entree of om andere speciale effecten te creëren. In het Globe-theater werd de hel onder het toneel weerspiegeld door de hemelen daarboven. De onderkant van de vloer van het toneelhuis, dat een plafond boven het binnentoneel vormde, was namelijk beschilderd met sterren en de tekens van de dierenriem. Zo werd het theater een hele miniatuur kosmologie, in overeenstemming met de religieuze en filosofische overtuigingen van zijn tijd.
Er konden ongewone speciale effecten worden gemaakt vanuit de 'hel', waaronder geluiden met behulp van verschillende muziekinstrumenten zoals de trompet, of trommels. Acteurs die bekwaam waren in het nabootsen van het geblaf van honden en het gekraai van hanen of het gehuil van spoken wachtten ook in de "Hel". Hier stonden ook andere technische apparaten zoals een hefmachine, waarmee bijvoorbeeld de heksen in Macbeth door een valluik op het toneel werden gehesen. Maar de lift diende ook voor de 'magische' uitstraling van decorstukken en kon de betekenis krijgen van een opening. Geen opening naar de hel, maar een opening naar het aardse rijk, zoals een plas water of een graf.
.
Het toneel van het Globe theater zou twee valdeuren hebben gehad op het buitentoneel en één valdeur op het binnentoneel (onder het toneelhuis), genaamd de 'grave trap'. Deze valdeur werd genoemd naar zijn beroemdste gebruik, als open graf in de grafscène uit Hamlet. Veel theaters die sinds 1600 zijn gebouwd, hebben ook grafvallen als een permanent onderdeel van de toneelmachinerie. Het is vaak een grote, rechthoekige opening, met de lange as dwars over het toneel, meestal in het midden van het toneel geplaatst.
De associatie van de ruimte onder het toneel met de hel, de wereld van de doden en het bovennatuurlijke ging door in de 19e eeuw. The Vampire Trap werd bedacht voor James Planché's bewerking van Polidori's The Vampyr uit 1820. Het waren twee springveren die onder druk uit elkaar gingen en zich onmiddellijk weer sloten. Geplaatst in de vloer of de toneelwand kon het de indruk wekken dat een figuur door vaste materie ging. The Corsican Trap (Q30026), gemaakt voor Dion Boucicaults bewerking uit 1852 van Alexandre Dumas De gebroeders Corsican bestond uit een stijgend spoor, waarop een karretje op wielen kon worden gereden, dat uit het toneel omhoog kwam via een 'borstelval' - een valluik bedekt met borstelharen die op het decor waren geschilderd. Eenmaal op het toneel en in het zicht werd de baan afgedekt door een schuifsysteem dat leek op een roltafel. Zo was er niets te zien behalve de geest die door de vloer omhoog kwam en over het toneel gleed.
.
De ruimte onder het toneel heeft vaak verschillende praktische doeleinden en vergemakkelijkt de voorstelling op verschillende manieren. Het heeft een lange geschiedenis van associaties met de hel, de wereld van de doden en het bovennatuurlijke - toneelmechanismen zoals liften en vallen bieden doorgang tussen het aardse rijk en de werelden eronder.