Het Guggenheim-effect
Het Guggenheim-effect is genoemd naar het Guggenheim-museum in Bibao, Spanje, waar het museum in 1997 het wel en wee van de stad hielp veranderen. Sindsdien zijn er prestigieuze centra voor podiumkunsten en operagebouwen gebouwd in de hoop het effect opnieuw teweeg te brengen.
.jpg)
Eén enkel gebouw kan een heel stadsbeeld veranderen. Het Guggenheim-museum van Frank Gehry zette Bilbao op de wereldkaart en was de spil in de transformatie van de Noord-Spaanse stad van een postindustriële agglomeratie in verval tot een welvarend centrum voor de dienstensector. Het museum was de eerste van een reeks culturele, commerciële en infrastructurele ontwikkelingen, en het effect van de ontwikkelingen die het museum op gang bracht was zo groot dat de term Guggenheim-effect, of Bibao-effect, de invloed is gaan beschrijven van elk nieuw cultureel centrum dat zijn locatie transformeert.
Andere culturele ontwikkelingen hebben getracht het Guggenheim-effect teweeg te brengen: de Elbphilharmonie in Hamburg, door Herzog/de Meuron; het Taipei Performing Arts Center, door David Gianotten en Rem Koolhaas; het Peking Performing Arts Center, door Paul Andreu; het Grand Theatre Tianjin, door gmp; en het Grand Theatre Guangzhou, door Zaha Hadid. Deze ontwikkelingen hebben vier factoren gemeen:
- een centrale locatie
- ze liggen in de buurt van water
- ze hebben innovatieve, maar vaak minder functionele (of zelfs onpraktische) architectuur...
- die zowel provocerend als spectaculair is.
Deze factoren zijn ook van toepassing op het Operahuset - het Operahuis in Oslo, en het belangrijkste centrum voor podiumkunsten van Noorwegen (Q10937). Het is een operagebouw van de 21e eeuw, geopend in 2008 en ontworpen door het Noorse architectenbureau Snøhetta. De architectuur is erop gericht het stedelijke oriëntatiepunt, een operagebouw met het karakter van een stedelijk monument, te combineren met een integratie met de natuur. Het dak van het gebouw rijst op vanaf de begane grond en vormt een helling die toegankelijk is voor het publiek. Het gebouw is volledig bekleed met wit carraramarmer en glas, waardoor het beoogde effect van een ijsberg die oprijst uit de zee van de Oslo-fjord wordt gecompleteerd. Het interieur is bekleed met eikenhout om de ruimtes warmte te geven in contrast met de koelte van de witte buitenkant, terwijl het hoofdauditorium wordt verlicht door een grote ovale kristallen kroonluchter - dit alles draagt bij aan het gevoel van een moderne maar weelderige ruimte.
Het gebouw zelf is niet alleen een thuis voor de podiumkunsten, het is ook een kunstwerk op zich, met binnen en buiten beeldende kunstwerken. She Lies is een sculptuur van roestvrij staal en glaspanelen van Monica Bonvicini, die in de fjord drijft en beweegt als reactie op getijden en wind. Een geperforeerd wandpaneel in de foyer is ontworpen door Olafur Eliasson, met zeshoekige openingen en van onderen en van achteren verlicht om de illusie van smeltend ijs te wekken. Het hoofdgordijn is het werk van Pae White, die het heeft ontworpen als verfrommeld aluminiumfolie. Het gordijn van wol, katoen en polyester met een driedimensionaal effect is vervaardigd door het Duitse bedrijf voor theaterapparatuur Gerriets GmbH, meet 23m x 11m en weegt 500kg.
De plannen voor het operahuis begonnen in 1989, toen de Noorse Opera een onderzoek instelde naar de oprichting van een onafhankelijk operahuis in Oslo. Nadat de plannen voor het operahuis waren gepresenteerd, ontstond er een intensief en tijdrovend publiek debat over de vraag of er een operahuis in de stad moest worden gebouwd. Critici wezen op de hoogte van de kosten, de behoeften en de architectonische expressie van het gebouw, en dit debat ging door nadat het gebouw was begonnen en geopend.
Het publiek daarentegen heeft het theater- en operagebeuren omarmd. De bezoekersaantallen van de Oslo Opera zijn aanzienlijk gestegen sinds de verhuizing naar het nieuwe operagebouw, tot het punt dat alle voorstellingen aan het begin van het seizoen zijn uitverkocht. Het openbare en stedelijke karakter van de architectuur heeft ook veel bezoekers aangetrokken die het dak van het gebouw willen zien en betreden, dat voetgangers uitnodigt om naar boven te klimmen en te genieten van het panoramische uitzicht over Oslo. Het dak is ook de locatie geweest voor verschillende openluchtevenementen, en het Operahuis van Oslo heeft de cultuurprijs gewonnen op het Wereld Architectuur Festival in Barcelona in oktober 2008, en de prijs van de Europese Unie voor hedendaagse architectuur in 2009.
Het is al lang bekend dat culturele ontwikkeling kan bijdragen tot economische en sociale ontwikkeling. Het Guggenheim-effect is genoemd naar het museum in Bibao dat een veel groter effect had dan was voorzien, en dat regeringen sindsdien hebben geprobeerd te herhalen - soms met succes, soms niet. Ondanks de eerste kritiek is het Operahuis van Oslo populair gebleken bij het publiek, de plaatselijke bevolking en de toeristen, hoewel de vraag of het uiteindelijk waar voor zijn geld is geweest een subjectiever oordeel is.