Imiteren van de hemelse donder
Geluidseffecten in religieuze toneelstukken
De religieuze toneelstukken van de Middeleeuwen maakten uitgebreid gebruik van geluidseffecten, vooral om hemel en hel te creëren. Drums, kanonnen en pyrotechniek, maar ook muziekinstrumenten, zorgden voor spectaculaire effecten om de vertelling te ondersteunen.
.
In heel Europa werden de religieuze toneelstukken van de Middeleeuwen opgevoerd in kerken, maar ook buiten, met een reeks stellingen rond een open podium, die elk een andere locatie voorstelden die in het stuk nodig was (F.02). Veel toneelstukken gingen gepaard met spectaculaire effecten, die veel geld kostten: uitgebreide decors, lichteffecten, vliegende mensen en voorwerpen, explosies, aardbevingen en mirakels. De weergave van hemel en hel was cruciaal. Daarom waren de effecten van de donder voor wanneer God sprak of wanneer engelen verschenen en de duivelse geluiden van de hel belangrijk. Muziek, zowel instrumentaal als gezongen, werd ook veelvuldig gebruikt.
Veel van wat we weten over de geluiden van het theater in de Middeleeuwen komt uit beschrijvingen van voorstellingen uit de toneelaanwijzingen in scripts (G.02) en uit de gedetailleerde administratie van de uitgaven die werd bijgehouden. Deze gaven vaak aan wie wat moest doen of welke materialen en apparaten werden aangeschaft of gerepareerd. Soms zijn deze verslagen echter onvolledig. Een van de oudste toneelaanwijzingen uit de Middeleeuwen over geluid komt uit een 13e eeuws toneelstuk genaamd "Adam", dat voor de uitbeelding van de hel "een hels kabaal" vereiste. Maar hoe moest dat geluid worden gecreëerd en waaruit bestond het?
Andere bronnen geven iets meer details. In het Frankrijk van de 14e eeuw moest de donder worden voortgebracht door "stenen die in een ton werden gerold". Dezelfde methode werd beschreven voor een toneelstuk genaamd Doomsday, in York, Engeland, toen een aardbeving nodig was. Met de komst van het buskruit in Europa in de 13e eeuw werden explosies toegevoegd aan de reeks mogelijke effecten. In het begin van de 15e eeuw werd in Florence bij een voorstelling in een kerk "een salvo van schoten gebruikt die de donder van de hemel imiteerden" - men kan zich het effect hiervan voorstellen binnen de resonerende akoestiek van de kerk. Rond diezelfde periode markeerden explosies bij de Maria-Hemelvaart in Catalonië de terugkeer van een engel naar het paradijs, terwijl de instructies voor dezelfde voorstelling luiden: "Lucifer en de andere duivels moeten een aambeeld en hamers nemen om een luid lawaai te maken als de tijd daar is".
In de 16e eeuw zijn de contracten met de uitvoerders van de effecten waarin staat wat er moet worden geleverd, openbaar:
De kanonnen en het flitsende vuurwerk die nodig zijn voor de duivelse scène. Zij zullen een grote vuurzee en lawaai maken elke keer dat de duivels enkele doden naar de hel brengen, elke dag. Zij zullen kanonnen en bombardementen afvuren wanneer Gog en Magog de Antichrist begroeten. Zij zullen de grote kanonnen en falconetten [kleine kanonnen] voorzien van de nodige voetzoekers [kleine bommen] om aardbevingen te creëren.
Het aantal betrokkenen geeft ook een idee van de omvang van de voorstellingen en van de gecreëerde effecten: 2 x donderaars, 4 x musketiers, 4 x hoornblazers en een onbepaald aantal rookmakers.
De verslagen geven ook de gebruikte uitrusting aan: ITEM: Voor een nieuwe donderton en voor het vernieuwen van de ton van de oude donderton ITEM: Voor 12 pond kruit voor de kanonnen en de donder.
Tijdens het Passiespel van 1501 in Bergen werd een dondermachine bediend met "twee grote platte bronzen bekkens", die op een frame gemonteerd leken te zijn, met rotsen erin, zodat de hele constructie als een spit kon worden rondgedraaid. De rotsen binnenin rolden rond en produceerden het geluid van de donder. Dit effect werd aangevuld met twee houten vaten en een ketel bedekt met perkamenthuiden, om trommels te maken die verschillende soorten geluid zouden voortbrengen. In hetzelfde stuk werd ook gebruik gemaakt van een 'thunder sheet' (Q142), een groot metalen vel dat werd opgehangen en geschud om het geluid van de donder te creëren. Dit is de oudste vermelding van het gebruik van een dondervel, dat in theaters in gebruik bleef tot het midden van de 20e eeuw, toen opgenomen geluid het grotendeels overnam van live akoestische effecten. De verslagen van het toneelstuk in Bergen vermelden:
Aan Pierart Viscave, tinker, voor het plaatsen van twee grote platen brons voor het bovengenoemde mysterie, plaats in de hel om donder te maken, is betaald: 32 schellingen.
Veel voorstellingen vonden buiten plaats, waarbij zangers, muzikanten en effectenmensen rond de buitenkant van de voorstellingsruimte werden geplaatst zodat ze konden worden gehoord. In sommige gevallen werden muzikanten onder het podium geplaatst. Geluiden van de donder kwamen van boven als de bron op de zolder van een huis kon worden geplaatst. Maar theater in de Middeleeuwen opereerde niet binnen een conventie van illusie of naturalisme, zoals later in de geschiedenis van het theater. Zoals met alle aspecten van de voorstelling, waren effecten er om datgene weer te geven waarnaar ze verwezen, zonder de noodzaak te verbergen of te verhullen hoe het effect tot stand kwam.
Geluid in de religieuze toneelstukken van de Middeleeuwen speelde een belangrijke rol en werd op verschillende manieren geproduceerd, waarbij gebruik werd gemaakt van de vaardigheden en beschikbare middelen van de ambachtslieden in de gemeenschap. Deze mensen waren geen voltijdse theatermakers, maar de kennis van de vereiste technieken werd doorgegeven via de toneelteksten zelf, wat resulteerde in spectaculaire en indrukwekkende effecten.
._Museo_Naval_de_Madrid.jpg)