Thuistheater
Met het theatrofoon systeem konden abonnees via de telefoon naar opera- en theatervoorstellingen luisteren. Het systeem werd voor het eerst gedemonstreerd in Parijs in 1881 en werd later gecommercialiseerd door de Compagnie du Théâtrophone, die tot 1932 actief was.
.jpg)
De oorsprong van de theatrofoon (Q15905) is te herleiden tot een telefonisch transmissiesysteem dat door Clément Adler op de Internationale Tentoonstelling van Elektriciteit van 1881 in Parijs werd gedemonstreerd om concerten of toneelstukken te kunnen uitzenden. Adler had 80 telefoonzenders tegenover een podium opgesteld om een vorm van stereofonisch geluid te creëren. Het was het eerste tweekanaals audiosysteem en bestond uit een reeks telefoonzenders die vanaf het podium van de Parijse Opera waren aangesloten op een reeks zalen van de Parijse Elektriciteitstentoonstelling. Daar konden de bezoekers met behulp van twee oortjes de voorstellingen in stereo horen. De Opera bevond zich op meer dan twee kilometer afstand van de zaal.
De theatrofoon technologie was beschikbaar in België in 1884 en in Lissabon in 1885. In Zweden vond de eerste telefonische uitzending van een operavoorstelling plaats in Stockholm in mei 1887. In 1890 werd het systeem als commerciële dienst operationeel in Parijs, aangeboden door de Compagnie du Théâtrophone, opgericht door MM. Marinovitch en Szarvady. De dienst kan een prototype van de telefoonkrant worden genoemd, aangezien hij regelmatig nieuwsuitzendingen van vijf minuten bevatte.
De Théâtrophone Company zette in hotels, cafés, clubs en andere locaties telefoontoestellen met munten op, die 50 centimes kostten voor vijf minuten luisteren. Abonnementskaartjes werden tegen een gereduceerd tarief uitgegeven om vaste klanten aan te trekken. De dienst was ook beschikbaar voor thuisabonnees. In de tijd dat het oorspronkelijke theatrofoon systeem in gebruikt werd, zijn er veel technologische verbeteringen aangebracht. De theatrofoon bezweek uiteindelijk onder de toenemende populariteit van de radio en de fonograaf en de Compagnie du Théâtrophone stopte haar activiteiten in 1932. Elders in Europa bestonden soortgelijke systemen, waaronder Telefon Hírmondó (opgericht in 1893) uit Boedapest en Electrophone uit Londen (opgericht in 1895).
.
Het idee van deze vroege vorm van streaming en online diensten, zoals meer recentelijk aangeboden door theaters die gesloten waren vanwege de Covid19 pandemie, ontstond door elke consument twee oortjes te geven. Eén microfoon links en één rechts van het podium boden stereoweergave. Zo stonden de dames en heren in avondkleding voor geluidsschermen en luisterden geboeid tot het daverende slotapplaus. Dat bulderde in hun oren als een hevige storm, zoals een oorgetuige geschrokken aangaf. Het aanvankelijk nogal gebrekkige systeem werd in de loop der jaren verfijnd. Zo moest er bijvoorbeeld worden gezorgd dat de slaginstrumenten en koperblazers niet te dicht bij de microfoons stonden. Bovendien stoorden de in alle theaters geïnstalleerde gaslampen de microfoons door hun tocht en de breking van het geluid door hun warmte. Bovendien was uitzending via speciaal aangelegde kabels erg duur. De eerste rechtstreekse uitzendingen vonden daarom plaats in openbare ruimten, in cafés of salons.
Hoewel ze er nog steeds vrij omslachtig uitzagen, waren de apparaten draagbaar en vonden ze al snel hun weg naar de huishoudens van de chique Parijse samenleving. Het was modieus om niet in de foyer van de opera gezien te worden, maar om thuis naar de klanken en stemmen te luisteren, maar dat had zijn prijs. De jaarlijkse gebruiksvergoeding bedroeg 180 Franse frank (27,44 euro) en per voorstelling moest nog eens 15 Franse frank (2,29 euro) worden betaald. Toch waren er aan het eind van de 19e eeuw al 1300 abonnees in Parijs. Om de zaak in goede banen te leiden, werden telefoonoperators ingehuurd om muziekliefhebbers te vinden in plaats van mensen om mee te praten.
Een van de abonnees uit 1911 was Marcel Proust. De bedlegerige man had zijn theatertelefoon binnen handbereik. Hij betaalde zijn honorarium en bevond zich plotseling midden in de Opéra Comique, de Comédie-Française, het Châtelet, het Théâtre des Variétés of het Théâtre des Nouveautés. De schrijver (zoals de meerderheid van de abonnees in het algemeen) gaf de voorkeur aan opera's boven toneelstukken, concerten of variétévoorstellingen. In maart 1913 richtte Proust zich tot Madame Straus en werd sentimenteel: "Bent u geabonneerd op de theatrofoon? Ze brengen nu de 'Concerts Touche'. Ik kan vanuit mijn bed luisteren naar de beekjes en de vogels van de 'Pastorale Symfonie'. De arme Beethoven kon er zelfs rechtstreeks niet zo hard van genieten als ik [...]. Verre van geniaal en zonder talent maak ik pastorale symfonieën op mijn manier, door uit te beelden wat ik niet meer kan zien."